ابن‌داود ابوالحسن محمد بن احمد قمیاِبْنِداوودِ قُمی، ابوالحسن محمد بن احمد بن داوود ( ذیحجه ۳۶۸/ژوئیه ۹۷۹)، محدث و فقیه شیعی بود. ۱ - پیشینهدر خاندانی اهل علم زاده شد، پدرش احمد بن داوود محدثی کثیرالحدیث بود که نجاشی او را توثیق کرده است. مادرش خواهر محدث موثق سلامة بن محمد اَرزَنی بود که پس از ازدواج با احمد بن داوود همراه او به قم رفت و محمد در آن‌جا به دنیا آمد. ابن‌داوود چندی پیش از ۳۳۳ق/۹۴۵م رهسپار بغداد شد و در آن‌جا اقامت گزید و به تدریس حدیث پرداخت. از گفته نجاشی که او را شیخ و عالم شیعه بین قمیان در زمان خود معرفی کرده، مرتبه علمی او دانسته می‌شود. همو از ابن‌غضایری نقل کرده که وی کسی را حافظ‌تر و فقیه‌تر و آشناتر به حدیث از ابن‌داوود ندیده است. ۲ - اساتید ویابنداوود بجز پدر و دایی‌اش سلامة بن محمد از افراد بسیاری از جمله محمد بن حسن بن احمد بن ولید قمی، محمد بن یعقوب (کلینی)، ابن‌عقده و پدر شیخ صدوق روایت کرده است [۱۱]
طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۰۲، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۱۵]
طوسی، محمد، الرجال، ص۴۵۴، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
[۱۶]
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۳۳۲، نجف، ۱۳۹۸ق.
۳ - شاگردان ویعلاوه بر پسرش احمد [۱۷]
طوسی، محمد، الرجال، ص۴۴۹، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
کسانی چون شیخ مفید ، ابن‌غضایری، ابن‌عبدون، ابوغالب زراری و ابن‌نوح نیز از او روایت کرده‌اند. [۱۸]
زراری، ابوغالب، رساله فی آل اعین، ج۱، ص۲۸، به کوشش محمدعلی ابطحی اصفهانی، اصفهان، ۱۳۹۹ق.
[۲۰]
طوسی، محمد، فهرست، ج۱، ص۱۳۶، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، المکتبة المرتضویه.
همچنین وی در ۳۶۰ ق به محمد بن عبدالله بن عبدالرحمان بن سمیع اجازه روایت داده است. [۲۱]
ابن‌طاووس، عبدالکریم، فرحة الغری، ج۱، ص۱۴۰-۱۴۱، نجف، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م.
ابن‌داوود در بطحیه درگذشت و همان‌جا نیز دفن گردید. استخوان‌های وی سپس به بغداد منتقل و در مقابرِ قریش دفن شد [۲۲]
ابن‌غصائری، حسین، «تکمله رساله ابن‌غالب الزراری فی آل اعین»، ص۱۰۴، همراه کتاب رساله فی آل اعین.
۴ - آثاراز تألیفات متعدد او تنها یک نسخه خطی از کتاب المزار باقی مانده است [۲۴]
آستان قدس، فهرست، ج۲، ص۵۱.
که احتمالاً همان کتاب الزیارات و الفضائل است که ابن‌طاووس (علی) در اقبال [۲۵]
ابن‌طاووس، علی، اقبال الاعمال، ص۵۶۷ - ۵۶۸، تهران، ۱۳۹۰ق.
از آن نقل کرده است.۵ - آثار منسوب به ابنداودآثار منسوب به ابن‌داوود به گزارش نجاشی عبارتند از: ۱. کتاب البیان عن حقیقة الصیام. ۲. کتاب الحدیثین المختلفین. ۳. کتاب الذخائر. ۴. کتاب الرد علی ابن‌قُولَوی فی الصیام. ۵. کتاب الرد علی المظهر الرخصة فی المسکر. ۶. کتاب الرسالة فی عمل السلطان. ۷. کتاب السبحه (یا کتاب الشیخه). [۲۷]
قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۳۴، به کوشش علامه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۷ق.
۸. کتاب صلوات الفرج وادعیت‌ها. ۹. کتاب العلل. ۱۰. کتاب فی عمل شهر رمضان. ۱۱. کتاب الممدوحین و المذمومین. [۲۸]
طوسی، محمد، فهرست، ج۱، ص۱۳۶، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، المکتبة المرتضویه.
لازم به ذکر است که کتاب الرد علی ابن‌قولویه فی الصیام در ردّ نظر ابن‌قولویه فقیه معاصر ابن‌داوود مبنی بر عدم نقصان ماه رمضان نوشته شده بوده [۲۹]
ابن‌طاووس، علی، اقبال الاعمال، ص۶، تهران، ۱۳۹۰ق.
و ابن‌قولویه نیز متقابلاً در دفاع از نظر خود کتاب الرد علی ابن‌داوود فی عدد شهر رمضان را نوشته است. ۶ - فهرست منابع(۱) آستان قدس، فهرست. (۲) ابن‌طاووس، عبدالکریم، فرحة الغری، نجف، ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م. (۳) ابن‌طاووس، علی، اقبال الاعمال، تهران، ۱۳۹۰ق. (۴) ابن‌غصائری، حسین، «تکمله رساله ابن‌غالب الزراری فی آل اعین»، همراه کتاب رساله فی آل اعین. (۵) خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، نجف، ۱۳۹۸ق. (۶) زراری، ابوغالب، رساله فی آل اعین، به کوشش محمدعلی ابطحی اصفهانی، اصفهان، ۱۳۹۹ق. (۷) طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۸) طوسی، محمد، الرجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. (۹) طوسی، محمد، فهرست، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، المکتبة المرتضویه. (۱۰) قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، به کوشش علامه اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۷ق. (۱۱) نجاشی، احمد، رجال، قم، ۱۰۴۷ق؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌داود قمی»، ج۳، ص۱۱۹۰. |